مقدمه

در سراسر تاریخ پاکستان، زنان نقش کلیدی در شکل‌دهی به بافت اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشور ایفا کرده‌اند. از مبارزه برای آزادی‌های مدنی گرفته تا ورود به عرصه‌هایی که به‌طور سنتی در اختیار مردان بوده، زنان پاکستانی همواره محدودیت‌های اجتماعی را به چالش کشیده و جایگاه خود را در عرصه عمومی تثبیت کرده‌اند. این گزارش به بررسی روند تاریخی توانمندسازی زنان در پاکستان می‌پردازد و جنبش‌ها، نقاط عطف، چالش‌ها و زنانی را که در این مسیر پیشگام بوده‌اند، ترسیم می‌کند.

زمینه تاریخی حقوق زنان در پاکستان

در سال‌های بلافاصله پس از استقلال در سال ۱۹۴۷، نقش زنان در پاکستان عمدتاً توسط هنجارهای اجتماعی محافظه‌کارانه تعیین می‌شد. از زنان انتظار می‌رفت در فضای خانگی بمانند و ازدواج و مادری را بر رشد فردی ترجیح دهند. دسترسی به آموزش محدود، مشارکت سیاسی اندک و استقلال اقتصادی نادر بود.

با این حال، بذرهای مقاومت زود کاشته شد. زنانی چون فاطمه جناح به‌عنوان رهبران برجسته ظهور کردند و خواهان آموزش، مشارکت سیاسی و ساخت ملت شدند. همان‌طور که کشور تحول یافت، زنان نیز با گام‌هایی آرام ولی پیوسته از حاشیه به مرکز زندگی عمومی منتقل شدند.

خیزش جنبش‌های فمینیستی (دهه ۱۹۷۰ تا ۱۹۸۰)

دهه ۱۹۷۰ شاهد بیداری گسترده‌ای در آگاهی فمینیستی بود. با گسترش شهرنشینی و افزایش دسترسی به آموزش، زنان خواهان اصلاحات حقوقی و اجتماعی شدند. در این دوران، چهره‌هایی چون:

• بیگم رعنا لیاقت علی خان، که برای مشارکت زنان در حکومت فعالیت می‌کرد.
• بی‌نظیر بوتو، که به نمادی از توانمندسازی سیاسی زنان تبدیل شد، ظهور کردند.

در واکنش به حکومت محافظه‌کار ژنرال ضیاءالحق و قوانین واپس‌گرایانه‌ای چون حدود اوردیننس، «انجمن اقدام زنان» (WAF) در سال ۱۹۸۱ تأسیس شد. این انجمن نقش مهمی در مقاومت ایفا کرده و اعتراضات را سازمان‌دهی و برای اصلاحات قانونی لابی کرد.

جنبش‌های کلیدی حقوق زنان

انجمن اقدام زنان (WAF)

این انجمن که در کراچی و لاهور تأسیس شد، نقشی محوری در برجسته‌سازی مسائلی چون آزار جنسی، خشونت خانگی و قتل‌های ناموسی داشته است و همچنان علیه تبعیض‌های حقوقی و در حمایت از عدالت و سکولاریسم فعالیت می‌کند.

راهپیمایی زنان (Aurat March)

آغاز شده در سال ۲۰۱۸،  Aurat March به‌سرعت به لحظه‌ای فرهنگی و تاریخی بدل شد. این راهپیمایی هر سال در روز جهانی زن برگزار می‌شود و سکویی پرجنب‌وجوش برای بیان دغدغه‌های زنان درباره خودمختاری بدنی، حقوق کاری، عدالت زیست‌محیطی و سایر مطالبات فراهم می‌کند.

نقاط عطف مهم

• قانون اساسی ۱۹۵۶: به‌طور رسمی حقوق برابر را برای زنان تضمین کرد.
• آیین‌نامه خانواده مسلمانان ۱۹۶۱: حفاظت‌هایی در حوزه ازدواج و ارث فراهم کرد.
• ۱۹۸۸: بی‌نظیر بوتو به‌عنوان اولین زن رهبر کشور مسلمان‌نشین انتخاب شد.
• قانون حمایت از زنان ۲۰۰۶: به سوءاستفاده از قوانین حدود پایان داد و دسترسی به عدالت را بهبود بخشید.
• قانون پیشگیری و حمایت از خشونت خانگی ۲۰۱۰: در برخی استان‌ها برای محافظت از زنان در برابر خشونت تصویب شد.

چالش‌های مداوم

با وجود پیشرفت‌های قانونی، موانعی همچنان بر سر راه توانمندسازی زنان قرار دارد:

• موانع فرهنگی: هنجارهای پدرسالارانه، آزادی حرکت، آموزش و اشتغال زنان را محدود می‌کند.
• خشونت مبتنی بر جنسیت : قتل‌های ناموسی، حملات اسیدی و خشونت خانگی همچنان رایج است.
• تبعیض‌های قانونی: اجرای نابرابر قوانین و دشواری در دسترسی زنان به کمک‌های حقوقی.
• طرد اقتصادی: سهم اندک زنان در نیروی کار رسمی، به‌ویژه در مناطق روستایی.
• نمایندگی سیاسی اندک: با وجود کرسی‌های رزرو شده، نفوذ زنان در رهبری احزاب بسیار کم است.

ابتکارات دولتی

دولت پاکستان برای مقابله با چالش‌های فوق، اقداماتی را آغاز کرده است:

• کمیسیون ملی وضعیت زنان (NCSW):اصلاحات سیاستی را پیشنهاد و پیشرفت را نظارت می‌کند.
• برنامه حمایت درآمدی بی‌نظیر (BISP) : انتقال مستقیم پول نقد به سرپرستان زن خانوارهای کم‌درآمد.
• برنامه‌های آموزشی دختران: تمرکز بر کاهش نرخ ترک تحصیل و تشویق حضور در مدرسه.
• ادارات توسعه زنان (WDD): اجرای برنامه‌های حساس به جنسیت در سطح استانی.

داستان‌های موفقیت

ملاله یوسف‌زئی

نجات‌یافته از حمله طالبان و برنده جایزه نوبل صلح، ملاله نماد جهانی مقاومت و آموزش است.

مختاراں مائی

بازمانده تجاوز گروهی که ترومای خود را به کنشگری تبدیل کرد، مدارس تأسیس نمود و از حقوق زنان روستایی دفاع کرد.

ثمینه بیگ

اولین زن پاکستانی که به قله اورست صعود کرد و الهام‌بخش بسیاری از زنان ورزشکار شد.

ثانیه نشتَر

رهبر جهانی در حوزه سلامت و بنیان‌گذار Heartfile که به‌عنوان مشاور ویژه نخست‌وزیر در امور کاهش فقر و حمایت اجتماعی خدمت کرد.

نقش آموزش

آموزش ستون فقرات توانمندسازی است. این ابزار تفکر انتقادی، استقلال اقتصادی و مشارکت مدنی را فراهم می‌آورد. برنامه‌های کلیدی آموزشی عبارت‌اند از:

• پرداخت‌های مشروط نقدی برای تحصیل دختران
• مدارس مبتنی بر جامعه در مناطق روستایی
• مشارکت بخش دولتی و خصوصی برای بورس‌ها و برنامه‌های مهارتی دختران

با وجود پیشرفت‌ها، میلیون‌ها دختر به دلیل فقر، ازدواج زودهنگام و ناامنی از تحصیل بازمانده‌اند.

چشم‌انداز آینده

توانمندسازی زنان در پاکستان نیازمند راهبردی پایدار و چندوجهی است:

• اصلاحات حقوقی: هماهنگی قوانین ملی با استانداردهای بین‌المللی حقوق بشر.
• فرصت‌های اقتصادی: ترویج کارآفرینی زنان و ایجاد محیط‌های کاری ایمن.
• نمایندگی در رسانه: به‌تصویر کشیدن زنان قدرتمند و متنوع.
• مشارکت مدنی: تشویق حضور زنان در سیاست و فعالیت‌های مردمی.
• دسترسی فناوری: پر کردن شکاف دیجیتال برای آموزش از راه دور و فعالیت اقتصادی.

نتیجه‌گیری

ماجرای توانمندسازی زنان در پاکستان، روایتی از مقاومت، ایستادگی و امید است. از مبارزات نخستین برای حقوق قانونی تا رهبری جنبش‌های سیاسی و اجتماعی، زنان پاکستانی گام‌های بزرگی برداشته‌اند. اما این مسیر هنوز به پایان نرسیده است.

دستیابی به برابری کامل جنسیتی نیازمند عزم جمعی است—از دولت گرفته تا جامعه مدنی و شهروندان عادی. با گرامی‌داشت میراث زنان توانمند و پرداختن به مسائل ساختاری، پاکستان می‌تواند آینده‌ای بسازد که در آن هر زن نه‌تنها زنده بماند، بلکه شکوفا شود.

https://pakistanlawyer.com/articles/story/history-of-women-empowerment-in-pakistan